Mark manson आणि गीता.
Mark manson ह्याचे पाहिले पुस्तक जबर हिट झाले. Subtle art of not giving a fuck, मध्ये हा मानवी मन आणि बुद्धी असे रूढ अर्थाने आपण जर द्वंद्व मानतो त्याबद्दल बोलतो. पुस्तक रंजक आहे,प्रत्येक प्रकरणात तो ताजे संशोधन वापरून ताण कमी-आनंद अधिक वगैरे कसे साधायचे ते सांगतो. ह्या मार्क चे वैशिष्ट्य म्हणजे तो आजच्या पिढीला समजून आहे,त्यामुळे निव्वळ मूल्य आधारित गाप्पा मारण्या ऐवजी तो आजच्या लोकांच्या समस्यांचे मूळ,जसे, entitlement/हक्कभाव वगैरे गुंता सोडवतो.आणि त्यात मग तो स्वतःला,भावना ना -नेमके म्हणजे, मला वाटते ह्याला फार भाव देऊ नये असे सांगतो,म्हणून सटल आर्ट.
ह्याचा पुढचा भाग म्हणजे: सगळे काही गंडलेले आहे/everything is fucked ह्या पुस्तक. सगळे सामाजिक बंध फसलेले आहेत,आणि म्हणून लोकांना हताश-निराश वाटते आहे असे ह्या पुस्तकांचे स्वरूप. आनंद आणि ताण हा विषय आधीच्या पुस्तकातून झालेला असल्याचे शिझेंमिखाईल किंवा डेविड बर्न वगैरे च्या गोष्टी इथे येत नाही. अर्थ,आशा आणि मानवी अस्तित्वात ह्याचे,आपल्याला माहीत नसलेलं मध्यवर्ती स्थान असा।मोठा घास तो घेतो. भावनेची अथांग ताकत पण तिचे अति प्रवाही स्वरूप असे विवेचन 3,4 प्रकरणात करून तो वळतो तो निटशे कडे! मानवाने आपली प्रगती “विचार पूर्वक” केलेली नाहीये त्यामुळे तो संपेल असं काही नितशे म्हणला. आदी मानव ते आता पर्यंत,चुकीचे ओ असेना,काही रीती-मान्यता-पायंडे समजला धरून ठेवत होते,वौज्ञानिक प्रगती वगैरे मुळे ते पटापट पडायला लागलेत आणि त्याजागी नवीन रचना कराचे आपण विसरलो/आता ते जमणार नाही असे ते म्हणतो. पक्षी मानवाला एकत्र धरून ठेवणारा देव,हा देव आपण मारून टाकला आहे, god is dead, आणि त्याच पोकळीत आपण कोसळून पडू/implode. असा संदर्भ manson देतो. ह्या मांडणीचे मर्यादित स्वरूप आणि त्यातून निघणार मार्ग ह्यासाठी तो कान्ट कडे वळतो ! मानवाची अर्थ लावायची क्षमता हीच त्याला मानव बनवते(विचार क्षमता) असे कान्ट म्हणतो. त्यामुळे नुसता उपभोग आणि पश्चाताप असे मानवाचे जग नायसला पाहिजे.त्याही पुढे, फक्त नफा -नुकसान,सुख-भीती असे अगदी व्यवहारी स्वरूप,त्या त्या वेळी योग्य असेल तरी उत्क्रांतीच्या विरुद्ध आहे असे manson म्हणतो. समज विकसित झालेल्या माणसाने व्यवहाराच्या पलीकडे जाऊन मूल्य ह्या आधारावर जगावे असे ती म्हणतो.इथे कान्ट ला सोबत घेऊन मानवाला फक्त माणुसकी हेच तत्व परम असले पाहिजे. त्याने माणूसपण जपत ,ह्या जापण्याला आपले ध्येय (end as opposed to means) मानून जगावे असे तो मांडतो. हे पुस्तक बहुतांश पाश्चात्य लोकसाठी असल्याने,लेखक म्हणून त्याला असे जगता येते का आणि कसे ह्याबद्दल अधिक बोलणे भाग आहे.साधारणतः अश्या पुस्तकात,ह्या वळणावर बुद्ध आणि विपश्यना वगैरे उद्धृत केली जाते.पण गम्मत झाली. मानवी पण हेच मूल्य म्हणून जगत वागावे आणि ते कसे हे सांगताना तो अंतिम नफा लक्षात घेऊ नका आणि प्रेयस असे मूल्य म्हणून मानवी चांगुलपणा अंगीकारात जगा असे सांगतो. Being good for the sake of beging good without the calculation of the benefit,असे काहीसे तो दोन तीन पानात मांडतो. निष्काम कर्मयोग,इतका दणदणीत एखाद्या हिट पुस्तकात मांडलेलं दिसत नाही.
Image credits: mark manson’s website and wikipedia.